15 Jaar stadsontwikkeling in de Oude Dokken

Het stadsvernieuwingsproject Oude Dokken loopt al 15 jaar. Een jubileumjaar en dus tijd om even terug te blikken, vooruit te kijken en te vieren. 'Nieuw Leven in de Oude Dokken' klonk bij de start van het project nog als een langetermijnvisie. Vandaag, 2019, zien we het nieuwe leven bloeien.

Even opfrissen

De omgeving van de Oude Dokken ondergaat een grondige metamorfose. Het oude havengebied tussen Dampoort en de wijk Muide wordt een gloednieuw stadsdeel aan het water. Er verrijzen gaandeweg zo’n 1.200 nieuwe woningen, goed voorzien van groene ruimte en publieke voorzieningen.

In 2004 was het masterplan voor de Oude Dokken klaar. Sindsdien werd er duchtig gepland, getekend, gesloopt, gesaneerd en gebouwd. Al dat werk werpt ondertussen zichtbaar vruchten af. Langs het water schieten de eerste woningen uit de grond, zijn kades vernieuwd, worden parken aangelegd, opent een school binnenkort de deuren…

15 Jaar na het masterplan maken Stad en sogent de balans op. Hoe ver staat het stadsvernieuwingsproject 'Nieuw Leven in de Oude Dokken'? En hoe bouwen we samen (sogent, de Stad Gent, betrokken overheden (zoals De Vlaamse Waterweg, OVAM, het agentschap Wegen en Verkeer, ...) projectontwikkelaars, nieuwe en huidige (buurt)bewoners, tijdelijke invullers en iedereen die actief wil meedenken) verder?

Een stukje havengeschiedenis

Lange tijd maakten de Oude Dokken - het gebied tussen de Dampoort en de wijk Muide - deel uit van het Gentse havengebied. Maar in de tweede helft van de 20ste eeuw werden schepen alsmaar groter en bleek er in het gebied rond het Achterdok, het Handelsdok en het Houtdok geen ruimte meer voor uitbreiding. Toen het Havenbedrijf besliste om haar activiteiten te verhuizen en zich definitief uit het oude havengebied terug te trekken, werk het tijd om op zoek te gaan naar een nieuwe bestemming voor deze bijzondere site. 

In 1999 verlegde het havendecreet de grens van het Gentse havengebied. Hierdoor maakten de Oude Dokken niet langer deel uit van de Gentse haven en werden de gronden eigendom van de Stad Gent. In 2003 maakte het Ruimtelijk Structuurplan Gent van de Oude Dokken een gebied voor stedelijk wonen. Dit zorgde voor heel wat nieuwe mogelijke invullingen voor dit gebied. Nog datzelfde jaar werden de gronden overgeheveld naar het stadsontwikkelingsbedrijf. Sogent kreeg van de Stad de opdracht om de herbestemming te coördineren

Het masterplan, een brochette

Een strak plan, dat was er nodig om dit waardevolle gebied opnieuw in te vullen. In 2004 lanceerde sogent een wedstrijd met als doel een globale visie voor de ontwikkeling van de Oude Dokken te creëren. Hiermee startte officiaal het stadsvernieuwingsproject 'Nieuw Leven in de Oude Dokken'.

Het bureau OMA (Office for Metropolitan Architecture) uit Nederland werd als laureaat gekozen. Zij presenteerden een “brochettemodel”, waarbij langsheen het water bebouwing wordt afgewisseld met groene publieke ruimtes. Het plan is nog altijd de basis voor de ontwikkeling van dit nieuw stukje stad.

Het brochettemodel van OMA is ondertussen alom bekend. Vanuit Frankrijk, Polen, Finland, Denemarken, … komen geïnteresseerde overheden en organisaties, studenten en senioren luisteren naar het verhaal van de Oude Dokken. Per boot, per fiets of te voet, iedereen krijgt de kans om de Oude Dokken te ontdekken. In kleuren en geuren en met veel passie vertelt Agnieszka Zajac, masterprojectleider (sogent), die er van bij de start bij was over wat was, hen wat is en wat komen zal in de Oude Dokken.

En actie!

Het masterplan werd verder uitgewerkt in allerlei deelstudies. Aspecten als mobiliteit, milieu, bodem, erfgoed, techniek… werden onderzocht en grondig in kaart gebracht.  In 2008 werden de eerste gebouwen gesloopt om plaats te maken voor heel wat nieuws.

Een belangrijke mijlpaal om de projectontwikkeling uit de startblokken te krijgen was het Ruimtelijk Uitvoeringsplan '135 Oude Dokken'. Dat werd in 2011 goedgekeurd. Dit plan was nodig om de oude bestemming van het gebied (industrie) om te zetten naar de gewenste nieuwe bestemming; wonen en groen. Het document is ook vandaag nog altijd de basis voor toekomstige ontwikkeling en bepaalt het woonprogramma, de mogelijkheden voor buurt ondersteunende functies en kantoren, de woondichtheid, de hoogte van de gebouwen, het parkeerbeleid, de groennorm, … Het is volgens deze voorwaarden dat alle huidige en geplande vergunningen per onderdeel worden aangevraagd.

Datzelfde jaar werd het startschot gegeven voor een allereerste bouwwerf: de renovatie van de onstabiele kaaimuur langs Handelsdok Oost in samenwerking met De Vlaamse Waterweg en gesubsidieerd door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling.

Wat is…

Sindsdien volgen heel wat werken en realisaties elkaar op:

In 2011 kregen alle toekomstige bruggen en kaaien krijgen een naam; de Bataviabrug, Matadibrug, Verapazbrug.  … Ze verwijzen allemaal naar havensteden die een economische band hebben gehad met de Gentse Haven. Zo was ‘Batavia’ de naam van de hoofdstad van de Nederlandse kolonie “Nederlands-Indië” (tegenwoordig heet die stad Jakarta). ‘Matadi’ is dan weer een havenstad in Congo. Toepasselijk, want de Matadibrug ligt dichtbij de Kongostraat. Waar de Verapazbrug komt, vertrok in 1843 een binnenvaartuig naar Antwerpen met aan boord enkele Gentenaars uit de toen verpauperde volkswijk in de Muide. Aangetrokken door de droom van een Midden-Amerikaans Eldorado, scheepten zij in voor een avontuur richting Verapaz, Gutemala.

In 2011 gingen op de terreinen langs de Schipperskaai voor de eerste keer de activiteiten door van ‘DOK’. De tijdelijke invulling maakte van dit gebied “een werfplek voor verpozing en creatieve manoeuvres”. De zomers van DOK zijn ondertussen echte trekpleisters geworden. Een gezellige rommelmarkt, een optreden meepikken, chillen aan het strand, een pintje drinken, … in de zomer van 2019 kan het voor een allerlaatste keer!

In 2012 namen buurtbewoners de fietsers- en voetgangersbrug Batavia in gebruik. De brug verbindt de Schipperskaai met het Stapelplein en geeft op die manier uiting aan de ambitie om het gebied op een duurzame manier te ontwikkelen; autoluw en aangenaam voor de zwakke weggebruiker. Het eerste afgewerkte bouwproject werd gevierd met een nachtelijke voorstelling van de film Jaws. Toeschouwers keken toe vanuit bootjes op het water.

Dat jaar nam ook het Gentse collectief Smoke & Dust zijn intrek in het oude fabrieksgebouw naast de blauwe kraan op Dok Noord. Zij gebruiken het pand onder de noemer '019' als een artistieke ontmoetingsplek.

2013 Was een jaar van plannen. Het ontwerp voor de Quantum Building, een duurzaam kantoorgebouw aan het Oktrooiplein, werd aan het publiek voorgesteld. Tijdens een dialoogcafé debatteerden honderd buurtbewoners, Gentenaars, vakmensen en geïnteresseerden over het toekomstige woonproject aan de Schipperskaai. En in december duidde sogent Schipperskaai Development aan als ontwikkelaar voor “De Nieuwe Dokken”.

Dat jaar verwelkomden de Oude Dokken ook al de eerste bewoners; 34 mensen meerden hun woonboot aan aan één van de 17 uitgeruste steigers langs een volledig nieuwe kaaimuur met een houten loopvloer.

In 2013 werd er ook verder getimmerd aan de infrastructuurwerken; de renovatie van de kaaimuren aan het Houtdok konden van start gaan.

Het jaar 2014 startte met een eerste activiteit in “De Stadstuin”; een nieuwe tijdelijke invulling. Tientallen Gentenaars plantten hun kerstboom in de gronden tegenover de energiecentrale, EDF Luminus. Buurtbewoners en projectmedewerkers dachten dat jaar ook samen na over de invulling van het toekomstige park aan de oevers van het Houtdok.

In december werd het even spannend; een torenkraan op de werf van de Quantum Building dreigde om te vallen en stuurde zo het verkeer rond de Dampoort helemaal in de war. Om de “brokken te lijmen” deelde de sympathieke aannemer 80.000 koekjes (“Gentse sneeuwballen”) uit aan passanten en treinreizigers.

In 2015 opende het eerste bouwproject de deuren; de Quantum Building, het kantoorgebouw ontworpen door het Gentse architectenbureau EVR en gerealiseerd door Alides NV.

Langs Houtdok kon de aanleg van de wandel- en fietspromenade langs de Schipperskaai van start gaan. In het Houtdok was de wandelpromenade tussen de bogenrijen en de waterkant klaar! Ook het hellend vlak om bootjes in het water te laten, werd opgeleverd.

Het milieueffectenrapport van de Verapazbrug, een project van de Administratie Wegen en Verkeer, werd aan het publiek voorgesteld. Geïnteresseerden maakten ook kennis met de plannen voor het toekomstige stadsgebouw met kinderdagverblijf, school en sporthal, een resultaat van een architectuurwedstrijd gewonnen door het architectenbureau Xavier De Geyter.

In 2016 duidde sogent Adelaar Properties aan als ontwikkelaar voor het toekomstige woonproject “Stapelplein” naast het Handelsdokcentrum. De ontwikkelaars van beide woonprojecten (De Nieuwe Dokken en Stapelplein) wachtten dat jaar geduldig op de nodige vergunningen om te kunnen bouwen. Ondertussen werd de Schipperkaai heraangelegd en opgesmukt met twee oude havenkranen van de firma Kesteleyn. Dat de nieuwe kranen op de Schipperskaai geplaatst werden, is geen toeval. Al sinds de aanleg van het Handelsdok, in de eerste helft van de 19de eeuw, bepaalden havenkranen de skyline langs het dok. Vele decennia later, in 1975, waren ze nog altijd met tien. Door deze twee kranen in het verlengde van de bestaande kraan op de Schipperskaai te plaatsen, ontstond een soort maritieme promenade, waarbij bezoekers onder de drie kranen door kunnen wandelen en fietsen.

Het voorjaar van 2017 leverde voor heel wat projecten de nodige vergunningen op, waardoor verschillende werven in het najaar konden starten. Ondertussen werden de bouwvelden van het woonproject “De Nieuwe Dokken” grondig gesaneerd in opdracht van OVAM. Het park aan het Houtdok werd aangelegd en kreeg de naam Kapitein Zeppospark. Alle toekomstige parken in de Oude Dokken zullen trouwens de namen van bekende en fictieve kapiteins dragen.

Midden augustus 2017 werden belangrijke werken aangevat; het ondergronds brengen van hoogspanningskabels door netbeheerder ELIA. Amper jaar later werden lagen de zware kabels onder het dok en konden de twee gigantische hoogspanningsmasten, die niet passen in een toekomstig woongebied, verwijderd worden.

Na de kaaimuren aan het Handelsdok en het Houtdok, kreeg ook de kaaimuur langs de Kleindokkaai, een serieuze opknapbeurt. Enkele meters voor de bestaande muur staat een nieuwe wand, op dezelfde hoogte van de oude kaaimuur. Dat maakt het kaaivlak ernaast meteen ook een stukje breder. De Vlaamse Waterweg  en het Gentse stadsontwikkelingsbedrijf sogent stonden in voor de werken. Nu de kaaimuur gestabiliseerd en hersteld is, kan ook de Kleindokkaai door de Stad Gent ingericht worden als wandel- en fietspromenade. Daardoor zal men binnenkort van aan de Dampoort tot aan Houtdok kunnen wandelen en fietsen via de vernieuwde kade langs het water!

In 2018 verschenen de nieuwe woongelegenheden aan de horizon. Bij ‘De Nieuwe Dokken’ torent ‘Faar’ ondertussen boven de rest uit en krijgen de meergezinswoningen ‘Dek’ vorm. Ook aan de overkant van de Bataviabrug, verscheen in een eerste fase een woontoren van 75 appartementen en een palazzo met 16 woningen en 34 appartementen binnen het project ‘Stapelplein’.

En wat nog komt…

Dit jaar, 15 jaar na de wedstrijd voor het masterplan, kijken we uit naar de opening van ‘Melopee’, het Stadsgebouw aan de Schipperskaai met daarin een crèche, sporthal, een basisschool met muzische vorming en buitenschoolse opvang. Ook de weg ernaartoe, de Kleindokkaai zal nog in 2019 volledig heraangelegd zijn.

In 2020 verwelkomen we de eerste nieuwe bewoners aan de Schipperskaai in de gebouwen Faar en Dek van het woonproject De Nieuwe Dokken. De huidige woonbootbewoners kunnen dan eindelijk kennismaken met hun nieuwe buren. Samen kunnen ze dan genieten van het gloednieuwe Kapitein Zeppospark, ter hoogte van het Houtdok, een nieuw park van 3ha met speeltuigen en sportmogelijkheden voor elke leeftijd.

Dat de Oude Dokken ten allen tijde bereikbaar moesten zijn was al snel duidelijk. Precies daarom werd de Bataviabrug als eerste gebouwd. Maar we gaan nog een stapje verder, er komen nog twee bruggen. De  Gentenaars kijken reikhalzend uit naar de komst van de Verapazbrug die de Muidelaan over het water heen zal verbinden met de Afrikalaan. Zo zal het verkeer langs de Oude Dokken een pak luwer worden en worden de Oude Dokken een aangename woonzone. Bovendien komt nog een extra voetgangers- en fietsersbrug: de Matadibrug, dit ter hoogte van de Kraankindersstraat. Deze projecten worden op termijn uitgevoerd door respectievelijk AWV en De Vlaamse Waterweg.

Een nieuwe maquette en een tijdelijke expo

15 Jaar projectontwikkeling in de Oude Dokken hangt onlosmakelijk samen met Gentse stadsontwikkeling. Sogent werd namelijk opgericht in 2003, toen het Ruimtelijk Structuurplan Gent van de Oude Dokken net een gebied voor stedelijk wonen had gemaakt. De gronden binnen het projectgebied werden toen meteen binnen sogent (toen nog het AG SOB) binnengebracht. Het was voor het stadsontwikkelingsbedrijf één van de eerste opdrachten, en meteen één van formaat! (Het gebied is 41,4 hectare groot. Dat komt overeen met een 83-tal voetbalvelden).

Sogent blikt graag terug op deze periode en zet 15 jaar Oude Dokken extra in de kijker met een nieuwe maquette, een tijdelijke expo en tal van activiteiten.